پرورش خلاقیت با قصه گویی

توجه به پرورش خلاقیت در کودکان و نوجوانان از جمله مسائل مهمی است که همواره مورد توجه متخصصان و پژوهشگران بوده است.

تورنس به عنوان یکی از نامدارترین نظریه پردازان حوزه خلاقیت می گوید: “من در 15 سال تجربه مطالعه و آموزش تفکر خلاق و کار با کودکان، شواهدي دیده ام که نشان می دهد خلاقیت را می توان آموزش داد” اندیشمندان و پژوهشگران زیادي به تأثیر آموزش هنر قصه گویی در پرورش خلاقیت دانش آموزان تأکید کرده اند.

آیزنر(1998) به عنوان اندیشمندي که تلاش هاي فراوانی در حوزه ي تربیت هنري کرده است چهار پیامد بنیادي را بر اي آموزش هنري متصور است :

الف) پرورش تفکر واگرا، ب) ایجاد وحدت بین شکل و محتو ا، ج) تقویت قابلیت اکتشاف ، د) پرورش توجه و توانایی افراد در مقابل مسائلی که به شیوه هاي مختلف قابل حل به شیوه ي صحیح هستند.

هنر ارزش زیادي در پرورش مهارت هاي مشاهده، تحلیل و حل مسأله و تفکر انتزاعی دارد .

هنر به عنوان ابزاري جهت تحریک قوه ي تجسم افراد و بر انگیختن ایشان به تفکر و تخیل، باعث فراهم آمدن شرایط مناسب براي بروز خلاقیت و قوه ي ابتکار بچه  ها می شود . لذا پژوهش هاي متعددي توصیه کرده اند از آموزش هاي هنري جهت پرورش و ارتقاي سطح خلاقیت کودکان استفاده شود.

هنر قصه گویی به لحاظ تناسب با زبان کودك و ارتباط عمیق با ویژگی ها و تمایلات درونی آن ها می تواند تأثیر تربیتی عمیقی داشته باشد و شخصیت مخاطبان را با تحولی بارز مواجه سازد.

هنر در پایدارترین و اصیلترین جلوه هاي خود به آرمانها، شناختها، مهارتها، احساسات وارزشهاي ژرف و بنیادي نظر دارد.

گودمن در تأکید اثربخشی هنر در رشد و پرورش کودکان می گوید:

هنر قصه گویی نیز کوششی است براي خلق زیبایی، براي این که در مجاورت عالم واقعی، آمالی و مملو از نقشها و احساسات بی شائبه  خلق می گردد؛

هنر شکننده سدهایی است که میان آدمیان وملل به وجود آمده، قادر است روزي همه را متحد کند و کمک مؤثري براي تشکیل یک تمدن هماهنگ باشد و وسیله اي گردد که نزدیکی و یگانگی بیشتري میان انسان و طبیعت و وجوه انفرادي و جهانی ایجاد نماید. (سبحانی نژاد، 1385).

یکی از نقش های اصلی قصه گویی ایجاد و تقویت نیروی شگفتی و هیجان است که اگر با تلطیف و پالایش روحی همراه گردد، منجر به ایجاد خلاقیتی مثبت و سازنده خواهد گردید.

از سویی، به تأمین نیازهای اساسی و روانی کودک، مانند نیاز به ابراز خود، کمک شایانی میکند. فرد از طریق به وجود آوردن اشکال مختلف هنری، افکار و عقاید و احساسات خود را ظاهر می سازد. از این راه قوة ابتکار نیز پرورش می یابد و این خلاقیت در تمام سطوح یادگیری نقشی مؤثر دارند.

به نظر می رسد هنرو قصه گویی  به عنوان زمینه مناسبی براي پرورش خلاقیت است. هنر در فرایند خلاقیت هنري، شخصیت را پرورش می دهد زبان هنر، اصیلترین، خالصترین و رساترین زبانهاست که به کمک آن میتوان افراد جامعه را به سوي پیشرفت و تعالی سوق داد. ( محمدپور، 11 :1382 )

خلاقیت براساس ماده 31 اعلامیه ی حقوق بشر با هنر ربط پیدا می کند، در این ماده هنرچنین تعریف می شود« گستره ی بیان خود به نحوی خلاق توسط همه مردم از فرهنگ ها، طبقات و سنین مختلف.»

فعالیت هاي هنري علی رغم تأثیرات عظیم تربیتی و آموزشی در رشد دانش آموزان، هنوز جایگاه شایسته ي خود را در نظام تربیتی ایران پیدا نکرده است (سورتیچی اوکرکایی و همکاران، 1390 ).

در برنامه ملی، خلاقیت و تخیل به عنوان بخشی از قصه گویی و نیز جزئی از برنامه مطالعه ی کودکان درنظر گرفته می شود که باید به کودکان آموخته شود تا«عقاید و احساساات خود را بیان کنند»، مشاهدات خود را ثبت کنند و تصاویر و کارهای دستی را برای قصه ها طراحی و درست کنند

در واقع ارتباط بین قصه گویی و خلاقیت به قدري به هم نزدیک است که قصه گویی، افراد را خلاق و داراي تخیل قوي میسازد. هرچند فهم تازه از ادراك، یادگیري و خلاقیت، مستلزم آن است که بفهمیم چگونه برنامه و آموزش قصه گویی در مدارس اجرا می شود و با درنظر گرفتن موضوعات آن ، چه نقشی در آینده دارد.

 

فعالیت هاي هنري کودکان، نه تنها به آنان توانایی بیان اندیشه با زبان هنري را می دهد بلکه قدرت تجزیه و تحلیل رویدادهاي اطراف وهمچنین دقت را در آن ها تقویت می کند.

هنر به لحاظ تناسب با زبان کودکان و ارتباط عمیق با ویژگی ها وتمایلات درونی آن ها می تواند تأثیر عمیقی بر دانش آموزان داشته و آن ها را از سطح دانش سطحی به سطوح عمیق تردرك و فهم رهنمون شود (امینی، 1380).

بنابراین قصه گویی را میتوان یکی از کارآمدترین ابزار و روشهای تربیت آدمی در عصر امروز به شمار آورد که نتایج و آثارش در ابعاد گوناگون، به ویژه در زمینه خلاقیت از مهمترین آنهاست.

با توجه به اینکه می تواند با در نظر گرفتن نیازهای عالی آدمی، وی را به مراحل نهایی تکامل رهنمون گردد، ضرورت بهره گیری از آن در مدارس به منظور رشد خلاقیت دانش آموزان بیش از پیش احساس می شود و از آنجایی که داستان مورد علاقه دانش آموزان است و جایگاه والایی در روشهای تربیتی دارد، می تواند به عنوان یک ابزار در خدمت آموزش وپرورش دانش آموزان در دوره های مختلف تحصیلی قرار گیرد و اهداف کلی و غایی نظام تعلیم و تربیت را محقق سازد.

قصه گویی یکی از بهترین روش های آموزش کودکان است که لذت بردن از قصه و کتاب را به آنها می شناساند و به آنان فرصت کسب مهارت های اجتماعی، حل مسئله، گوش دادن فعال ، تمرکز، تقویت مهارت های کلامی و پرورش خلاقیت را عرضه می کند.

اهداف قصه گویی :

وقتی کودکان قصه می شنوند:

بهتر گوش می دهند، از زبان محاوره ای یا نوشتاری قصه بیشترین لذت را می برند، آماده به کارگیری زبان در بازی ها و یادگیری هایشان می شوند، و نسبت به آنچه می شنوند با ارائه پیشنهاد و طرح سوال واکنش فعالی نشان می دهند.
با آشنایی با کلمات جدید دایره لغات خود را گسترش می دهند یا آنچه را در قصه تکرار می شود شناسایی می کنند. همچنین با افکار و علایق جدید آشنا می شوند.
از کلام برای شکل دادن و دسته بندی و روشن کردن افکار و نظریه ها و احساساتشان استفاده می کنند به وضوح و با رسایی و تسلط و اعتماد به نفس صحبت می کنند.

مهارت های مناسب گفتاری و شنیداری کسب می کنند و در ارتباطات اجتماعی به کار می گیرند و تعامل بیشتری پیدا می کنند.
برای پرورش خلاقیت بیشتر آن ها می توانید تصاویر کتاب را به آن ها نشان دهید و داستانی براساس تصاویر  خودشان خلق کنند.

چگونه قصه مناسب بچه ها را انتخاب کنیم؟

دنیای شگفت انگیز ادبیات کودکان دنیای پر هیجان است. اصل مهم در انتخاب قصه تناسب آن با مراحل رشدی و سن کودکان است. به کودک فرصت و مجال بدهید خودشان قصه بگویند. و همچنین قصه هایی با ویژگی های زیر می توانند مناسب باشد:
قصه هایی که واژگان و زبان و بیان مناسب دارند و کودکان می توانند با آنها ارتباط برقرار کنند
قصه های عامیانه، مثل ” کدو قلقله زن”
قصه هایی که در آنها ریتم و تکرار وجود دارد، مثل ” دویدم و دویدم”
قصه هایی که حیوانات در آنها نقش دارند، مثل” مهمان های ناخوانده”
قصه های که کودکان نیز با موضوع آنها درگیرند، مثل رفتن به مهد کودک و جدایی از مادر
قصه هایی که مستقیما پند و اندرز نمی دهند

والدین با کمی دقت در پیرامون خود می توانید موضوع برای قصه سازی پیدا کنید!

موضوع قصه می تواند اینها باشد:

تصویر( آلبوم خانوادگی)
حیوانات و گیاهان و طبیعت پیرامون
مشکلات شخصی کودک (ورود فرزند جدید به خانواده، عینکی شدن)
اتفاقات ساده روزانه(حمام رفتن، مسواک زدن)
کلمه یا فردی آشنا
نقاشی و کارد ستی ها